آجر سنتی

آجر سنتی را بهتر بشناسید، در زمان‌های قدیم هدف از تهیه مسکن داشتن سرپناهی جهت حفاظت از سرما و گرما بوده است. اما امروزه با پیشرفت تکنولوژی و به وجود آمدن فرهنگ شهرسازی این معیارها نیز تغییر کرده‌اند. زیبایی و معماری ساختمان‌ها تغییر کرده است به طوریکه ساختمان‌های زیبا جایگاه ویژه‌ای دارند. آجر به دلیل سازگاری بیشتر با طبیعت در مقایسه با دیگر مصالح ارزش بیشتری دارد. ویژگی‌های آجر  باعث شده که در حال حاضر به عنوان پرمصرف‌ترین مصالح ساختمانی مورد استفاده قرار گیرد.

آجر سنتی از جمله ی انواع آجر ها می باشند که به صورت دستی و با خاک رس تولید می شوند . این آجر ها دارای کاربرد های متنوع بسیاری می باشند و علاوه بر اینکه برای بازسازی سازه های قدیمی به کار برده می شوند بلکه در نمای داخلی و خارجی ساختمان های جدید ، کف سازی ، سفت کاری و ساخت مکان های مذهبی و …. نیز به کار برده می شوند . از جمله بناهای بسیار معروفی که از آجر سنتی برای ساخت آن ها استفاده شده می توان به سی و سه پل اصفهان اشاره کرد . بناهایی همچون خانه داروغه در مشهد و خانه تیزنو در دزفول نیز از دیگر بناهای تاریخی می باشد که آجر سنتی برای ساخت آن ها به کار برده شده است .

آجر سنتی به آجری می‌گویندکه خشت آن به شیوه‌ی سنتی تهیه و خشک شود و در کوره‌ پخته شده باشد. آجرهای سنتی بیشتر جهت بازسازی بناهای قدیمی و یا نماهایی با طرح سنتی استفاده می‌شوند. این کار علاوه بر دادن جلوه خاص و منحصر به فرد احساس بسیار خوبی را نیز منتقل می‌کند.

امروزه بافت تاریخی و سنتی در هر شهر و روستا و کلان شهری وجود دارد و به دلیل عدم رسیدگی مناسب و به موقع به این آثار تاریخی ارزشمند که حکایت از دیرینه ما دارد و تاریخ ما را می سازد اکثر این بناها یا به صورت کامل یا به صورت جزئی تخریب شده است و برای جلوگیری از پیشرفت این خرابی‌ها باید قسمتهایی که تخریب شده است را باز سازی کرد.
اصلی ترین قسمت بناهای تاریخی نمای آنها‌‌ می‌باشد و اکثر آثار تاریخی از لحاظ نما بیشترین آسیب را متحمل‌‌ می‌شوند بنابراین باید از نوعی آجر برای نمای این آثار استفاده کرد که بیشترین شباهت ممکن را با مصالح به کار برده شده داشته باشد از این رو آجر نمای قزاقی که سنتی ترین نمای ایران است و در حال حاضر نیز تولید ومصرف میشود بهترین گزینه‌‌ می‌باشد خط تولید این آجر نما کاملا به صورت سنتی بوده و هیچ تغییری از زمان قبل خود نکرده به همین دلیل به نحو احسنت بافت سنتی خود را حفظ نموده است.
به طور کلی آجرنمای سنتی به نوعی از آجرنماها گفته میشود که چه از لحاظ رنگ و چه از لحاظ طرح بیشترین نزدیکی به آجرهای به کار رفته در آثار تاریخی را دارد و باید بعد از اتمام عملیات مرمت کاملا با سایر آجرهایی که در آن بافت کار شده است سازگار شده و تفاوت چندانی نداشته باشد.
البته امروزه آجرنمای سنتی انحصارا برای مرمت بافت تاریخی بکار نمیرود و اکثر خریداران نمای آجری خواهان این نوع از آجرنماها هستند و سعی دارند تا به گونه‌ای نمای خود را طراحی کنند که حتما از این آجر نما در اجرای نمای خود استفاده کنند.به این دلیل که هم دارای زیبایی بسیار و هم دارای کیفیت فوق العاده بالایی هستند و از نظر خرابی و خوردگی و کثیفی از بسیاری از آجرنما های امروزی دارای مقاومت بیشتری است این نوع آجر نما پس از اتمام کار نماکاری چنان جلوه خیره کننده‌ای به نمای ساختمان میدهد که در کمتر مصالحی دیده میشود.
اگر با کمی دقت به منطقه‌ای که در آن زندگی میکنیم نگاه کنیم مرکز خرید سنتی، رستوران سنتی ، چای خانه سنتی و امثال اینها را حتما خواهیم دید و این بیانگر این است که سلیقه‌ها باز هم به طرف طرح های سنتی کشیده شده است البته قابل ذکر است که طرح سنتی باید با طرح های مدرن ترکیب شود و به اصطلاح نمایی پست مدرن را خلق کند نمای پست مدرن چه در طراحی داخلی و چه در طراحی نمای بیرونی جزو زیباترین طرح های اجرا شده است.
نمای پست مدرن دقیقا با روح و روان انسان امیخته شده و چنان آرامشی را به انسان میدهد که شاید در جای دیگری نتواند ان را تجربه کند و این راز این آجر نمای پر طرفدار است.

نحوه تولید آجر سنتی

همانطور که اشاره شد آجر سنتی به صورت دستی و با خاک رس تولید می شود و روش ساخت آن ها بدین گونه است که ابتدا خاک رس را با آب مخلوط  می کنند و گل بدست می آید . بعد از تهیه گل قالب زنی نموده و با دست فشار می دهند . سپس به خشت ها اجازه داده می شود تا خشک شوند و بعد از آن در داخل کوره قرار داده و در حرارت بالای کوره می پزند . پس از پایان کار آجر ها را با توجه به نوع کاربرد به دسته های مختلفی  همچون آجر سنتی کف ، آجر نما سنتی و آجر سنتی برای ساخت دیوار تقسیم بندی می کنند .

آجر سنتی کف

این نوع از آجر های سنتی برای مواردی از قبیل ساخت پیاده رو ها ، پوشش کف آلاچیق ها ، کف رستوران های سنتی ، حیاط خانه ها و …. به کار برده می شوند .

آجر قزاقی از جمله آجر سنتی می باشد که با توجه به استحکام بالایی که دارند مناسب برای کف سازی می باشند . آجر های قزاقی در گذشته برای ساخت سرباز خانه ها با ابعاد 20*10*5 تولید می شدند اما امروزه آن ها را در ابعاد های مختلف تولید می نمایند .

دوام و استحکام بسیار زیاد از ویژگی ها و مزیت های  اصلی آجر های قزاقی به شمار می رود و همین خصوصیات موجب می شود تا در از آن ها اجرای کف پیاده رو ها استفاده کرد ، زیرا این آجرها در برابر شرایط بد جوی و همچنین رفت و آمد های زیاد بسیار مقاوم می باشند . سطح آجر قزاقی لغزنده نمی باشد و بنابرین در هنگام بارش باران یا شست و شو لغزنده نمی باشند . ضخامت این آجر ها نسبت به مصالحی همچون سرامیک بیشتر می باشد .

انواع آجر سنتی

آجر سنتی در ساختمان های مدرن و امروزی نیز به کار برده می شود و تلفیق دو طرح سنتی و مدرن موجب می شود تا فضایی گرم خلق شود .

آجر نما سنتی با توجه به روش ساخت و شکل ظاهری به انواع مختلفی تقسیم می شوند که عبارتند از :

•  آجر لعابی

• آجر سنتی قزاقی (دست ساز)

• آجر سنتی ماشینی

• آجر رستیک

• آجر آنتیک

• آجر سه سانتی

در ادامه به بررسی هر کدام از انواع آجر نما سنتی می پردازیم

آجر لعابی در آجر سنتی

همانطور که از اسم این آجر پیداست سطوح آن دارای لعاب است. از ویژگی‌های لعابی بودن آن افزایش مقاومت در برابر عوامل فرسایشی و سایشی است. همچنین بافت صاف آن نیز مانع از نفوذ آب به درون آجر می‌شود. زمان لعاب کاری آجرها معمولا در هنگام خشک کردن آن‌ها خواهد بود. آجر لعابی در زیباسازی نمای ساختمان و بالا بردن مقاومت آن در مقابل فرسایش و هوازدگی مورد استفاده قرار می‌گیرد.

آجر لعابدار نوعی از آجر سنتی می باشد و همانطور که از نامش مشخص می باشد بر روی آن یک لایه لعاب اجرا می شود ، بدین ترتیب که پس از پخت آجر به روش سنتی ، بر روی آن لعاب زده می شود و سپس در درون کوره قرار داده می شوند . لعابدار بودن این آجر ها علاوه بر این که موجب زیبایی آن ها می شود ، بلکه مقاومت در برابر سرما و گرما و هوازدگی برای آن ها ایجاد می کند و مانع از نفوذ آب به درون آن ها می شود . بنابرین عمر مفید این آجر ها بالا می باشد .

آجر لعاب دار دارای رنگ های خیره کننده و جذابی می باشد و رنگ غالب آن ها معمولا لاجوردی و فیروزه ای می باشد ، اما این آجر نما سنتی در رنگ های دیگری همچون زرد ، قهوه ای سبز و کرم نیز تولید می شوند .  برای ایجاد رنگ های متنوع در تولید این آجر ها از اکسید فلزاتی همچون قلع ، سرب ، آهن ، کبالت ، کروم و مس استفاده می شود و علاوه بر این ها مقدار اکسیژن و میزان حرارت نیز بر رنگ لعاب آن ها تاثیر می گذارد .

نمای مساجد و رستوران های سنتی ، باز سازی بناهای قدیمی ، آجر کاری سنتی ، سر در منازل و …. از جمله مواردی می باشند که از آجر سنتی لعابدار در آن ها استفاده می شود .

آجر قزاقی در آجر سنتی

اینگونه آجرها از خاک رس سرند شده به همراه آب تهیه می‌شود. ترکیب این دو ماده، خمیر اولیه یکنواخت و یکدستی را بنام خشت تولید می‌کند. این خمیر را درون قالب‌های چوبی در ابعاد مورد نیاز قرار می‌دهند. شکل و اندازه آجرها در زمان قالب‌بندی تعیین می‌شود و مراحل آن به صورت دستی و سنتی انجام می‌شود. خشت‌های قالبگیری شده بعد از خشک شدن اولیه مقابل آفتاب داخل کوره قرار می‌گیرند. شیوه قرار دادن در کوره به‌گونه‌ای است که بین آن‌ها فاصله وجود داشته باشد و خوب پخته شود. این آجرها به صورت مکعب مستطیل و به فرم‌های توپر تولید می‌شوند. معمول‌ترین اندازه‌ای که برای آجرهای قزاقی در نظر گرفته شده است ۲۰×۵/۵ سانتیمتر (طول×عرض) است و در ضخامت‌‌هایی برابر با ۵/۵، ۳/۵ و ۱۰ سانتی‌متر تولید می‌گردند.

این نوع از آجر های سنتی به صورت طرح دار و گرد در رنگ های مختلفی از قبیل زرد ، گلبهی ، ابلق ، قرمز ، اخرائی ، آتشی ، حنایی ، پوست پیازی و …. تولید می شوند و از جمله محبوب ترین و پر طرفدارترین آجر های سنتی به شمار می روند . از این آجر ها در مرمت و باز سازی نماهای قدیمی و همچنین در نمای ساختمان های جدید استفاده می شود . رنگ آجر قزاقی با درجه حرارت کوره رابطه ی مستقیمی دارد و دارای مراحل ساخت مشابهی با آجر های سنتی می باشند .

از مزایای این آجرها ثابت بودن رنگ آن ها که موجب نگهداری آسان آن ها می شود و استحکام بالا در برابر هوازدگی و شکنندگی  می باشد .  آجر قزاقی همچنین عایق مناسب سرما و گرما می باشد و به همین دلیل موجب کاهش هزینه های مصرف انرژی می شوند . شوره زدن از معایب آجر ها می باشد اما آجر قزاقی جزو آجرهایی به شمار می روند که دارای کمترین مقدار شوره می باشند .

• آجر سنتی ماشینی

آجر سنتی ماشینی به آجرهایی گفته می‌شود که با دستگا‌های ماشینی قالب گیری و ساخته می‌شوند.

• آجر رستیک در آجر سنتی

آجر رستیک نسوز یا روستیک نوع دیگری از آجرهای سنتی می باشد که نام آن از واژه روستایی گرفته شده و استفاده از آن در بناها با توجه به سطح خشن و طبیعی که دارد موجب طبیعی تر شدن فضا می شود و حس و حال نوستالژیک در محیط ایجاد می کند .

آجر سنتی رستیک در ابعاد مختلف با رنگ های مختلف از قبیل قرمز ، گلبهی ، مشکی ، کرم ، زرد ، نارنجی و … تولید می شوند و از آن ها می توان هم در دیوار داخلی و هم در نماهای خارجی خانه ها به صورت ترکیبی از رنگ ها یا به تنهایی استفاده کرد و بدین ترتیب نمای زیبایی برای ساختمان خلق کرد .

مقاومت در برابر حرارت ، ضد شوره و ضد رطوبت بودن از دیگر مزایای آجر رستیک به شمار می رود .

• آجر آنتیک در آجر سنتی

آجر آنتیک از جمله ی آجر سنتی  می باشد . به عبارتی این آجر نوعی الگوبرداری از آجر های طبیعی قدیمی می باشد . سطح این آجر ها صاف و صیقلی نمی باشد و دارای خلل و فرج بسیاری بر روی خود می باشند . آجر آنتیک قابل استفاده در نمای داخلی و خارجی خانه ها و فضاهایی همچون کابینت ها و دیوار پشت تلوزیون می باشند .

از مزایای این آجر ها می توان به تنوع بالا در طرح ها و رنگ ها و همچنین مقاومت بالای آن ها در برابر تابش نور خورشید و وزن کم آن ها اشاره کرد . آجرهای آنتیک همچنین عایق حرارتی  خوبی می باشند که این امر موجب کاهش مصرف انرژی و هدر رفت آن می شود .

• آجر سنتی سه سانتی

آجر سه سانتی از جمله انواع آجرهای سنتی می باشد که قدیمی ترین انواع آجر نما به شمار می رود . این آجرها در طرح های متنوع  دندانه موشی ، لب گرد و رنگ های متنوع قرمز ، زرد ، سفید ، لیمویی ، پوست پیازی و …. تولید می شوند . آجر سه سانتی به این دلیل به این نام ، نامیده شده اند که در گذشته با عرض 3 سانتی متر و ابعاد 20 * 4 تولید می شدند اما امروزه در اندازه های مختلف از قبیل 3.5 و 4 سانتی متر نیز تولید می شوند .

آجر قزاقی در رنگ‌های متنوع آجر سنتی

امروزه در نمای ساختمان های مدرن آجر قزاقی به‌کار برده می شود. مدت زمان پخت آجر قزاقی تعیین کننده رنگ آن است. این آجرها در رنگ های خاکی٬ زرد٬ پوست پیازی٬ قرمز اخرائی٬ آتشی و حنائی ساخته می شود.

ویژگی مهم آجر قزاقی در آجر سنتی

از ویژگی‌های آجرهای قزاقی می‌توان به نزدن شوره ، نداشتن آلونک، رنگ ثابت و مقاومت در برابر یخبندان و آب اشاره نمود. با وجود اینکه استفاده از آجر در طراحی های داخلی گران‌تر و هزینه برتر از مصالح جانبی دیگر است اما مزایایی نیز به دنبال دارد چون:

• عدم نیاز به رنگ‌ کردن و تمیز نمودن
• عایق سرمایشی و گرمایشی
• نرح بیمه پایین‌تر به دلیل قیمت مناسب آجر
• خانه‌هایی که دارای آجر قزاقی هستند٬ارزش بالای فروش مجدد دارند. خانه‌های آجری حداقل 6% بیش از خانه‌های دیگر ارزش گذاری می‌شود.

دیوار آجری سنتی

در ساخت دیوارهای آجری سنتی به طور معمول آجرهای قزاقی و گری به کار برده می شوند . آجر گری به دلیل اینکه خشت زنی آن در گذشته با دست انجام می شده و گوشه های قالب به وسیله ی گل مخصوص و فشار دست کارگر پر می شد آجر فشاری دستی نیز نامیده می شوند . این آجر ها از قدیمی ترین انواع آجر ها به شمار می روند و از آن ها می توان در ساخت دیوار حیاط ویلا و ساختمان های دارای حیاط استفاده کرد . این آجر ها همچنین به دلیل باربری مناسبی که دارشند در گذشته برای ساخت دیوار و طاق ضربی به کار برده می شدند . از جمله بناهای معروفی که با این آجر ها کارشده است می توان بنای تاریخی شمس العماره اشاره کرد .

قیمت آجر سنتی

قیمت آجر سنتی تحت تاثیر عوامل مختلفی می باشد. ضخامت ، کیفیت ، برند و نوع آجر  و … از موارد تاثیر گذار در قیمت آن ها می باشند . علاوه بر این نوع کاربرد در کف سازی ، نما یا دیوار چینی از دیگر موارد تاثیر گذار در قیمت آن ها می باشد .