نقش آجر نما در معماری ایرانی

آجر نما بعنوان عنصری با قدمت در ساختمان سازی از محبوبیت بالایی برخوردار است. آجر به عنوان مصالحی که به راحتی تهیه می‌شود٬ قیمت ارزان دارد٬ در برابر تغییرات شیمیایی و فیزیکی از دوام بالایی برخوردار است و همچنین به دلیل زیبایی که به ساختمان می‌دهد از گذشته دیرین تا به امروز متریالی یکه تاز بوده است.  در ایران شاهکارهای معماری زیادی وجود دارد که در ساخت آن آجر به‌کار رفته است. این بناهای تاریخی اثبات می‌کنند که آجر از مقاومت و دوام بالایی داراست.

تاریخچه بنای آجر نما در ایران

پیدایش بناهای آجری در ایران به ۱۲۵۰ سال قبل از میلاد در بنای چغازنبیل برمی گردد. در سدها و پل‌ها که در دوران ساسانیان ساخته شده از آجر نهایت استفاده برده شده و قوس های مدور باربر با آجرهای مقاوم پوشش داده شده است. مسجد جامع اصفهان٬ مقبره سلطان محمد خدا بنده در سلطانیه٬ مقبره امیرمنصور سامانی در بخارا٬ بناهای تیسفون و … تايید بر اهمیت آجر در معماری است.

بناها با اسکلت سازی و پوشش های آجری و نماها با گلچین های آجری به شکل های مختلف در دوره سلجوقیان پدید آمد و بالاخره در دوره‌های بعد ساختمان‌های آجری طاق پوش رفیع در فرم دوره های تیز پوشش شده تا اینکه در دوران صفویه ساختمان‌های آجری با ایوان سازی و پوشش‌های تیز و کلیل و کلایه تحول بزرگی در بناهای آجری به وجود آورده است وجود آن آثار در معماری دوران های بعدی اثر عمیق داشته است.

• برج گنبد قابوس بلندترین برج تمام آجری جهان است. این برج گنبدی تاریخی در قرن چهارم هجری  در شهر گنبد کاووس بنا شده است. بلندای این برج به 72 متر می رسد.
• طاق کسری مجموعه ای از بناهاست که در ساخت آن از آجر و سنگ استفاده شده است. این ساختمان به دستور یکی از خلفای عباسی برای استفاده برخی از مصالح آن تخریب شد که فقط طاق کسرا و طاق نماسازی‌های آن از خشت و یا گل بوده باقی مانده و حتی سنگ و آجر نمای اصلی این بنا را از آن برداشته اند.
• شوش پایتخت ایلام که قدمت آن به حدود ۴۰۰۰ سال قبل از میلاد مسیح برمی‌گردد٬ از مهم‌ترین بناهای آجری تمدن های اولیه بشری برخوردار است. اهمیت شوش از نظر باستان شناسی و تاریخ معماری از آن جهت است که تمامی سبک‌های مختلف ساختمان سازی یافت شده است. بعد از شوش، تیسفون پایتخت ساسانیان به مرکز معماری با آجر تبدیل شد. قصر تیسفون با حدود ۲۵ متر دهانه بدون ستون های باربر و سقف آن بزرگترین بنای آجری جهان بود.
• گنبد سرخ مراغه٬ قدمت این بنای آجری  در حدود ۸۰۰ سال است. آرامگاهی که امروز تحت نام گنبد سرخ شناخته شده مانند مجسمه زیبایی است که سر و دست او شکسته باشد. گوشه نمای خارجی این طرح را نشان میدهد و عبارت از نیمه ستونی است که با آجر تراشیده ساخته شده و به قدری هنر در آن بکار رفته که به صورت شاهکاری از هنر آجر تراشی درآمده است. آجر تراشی از ابتکارات معماران ایرانی است و در کشورهای دیگر معمول نبوده است.